O CHEŁMCACH

Chełmce – są najstarszą osadą w gminie Strawczyn. Wymieniana źródłach już w 1144 roku (wzmianka o murowanym kościele), nazwę swą wywodzi od kształtu czapy, hełmu – jaki ma góra na której posadowiono kościół (zwana czasem Chełmiecką a czasem Plebańską). Również sąsiednia góra Zachetna (Szachetna) ma taki kształt. Od 1340 roku Chełmce były już parafią.

Dwór/zbór umiejscowiony jest w środkowej części wsi między wzniesieniem Góry Plebańskiej (z kościołem) a Górą Zachętną (dawniej nazywaną Szachetną). Pierwotny budynek zbudowany został na planie zbliżonym do kwadratu; wywodził się on z tradycji murowanych, późnośredniowiecznych wież obronnych.
Był i jest piętrowy, podpiwniczony, nakryty obecnie dachem czterospadowym.
Czasy świetności ma ten obiekt dawno za sobą. Solidne mury przetrwały dwa pożary i liczne przebudowy – jednak dziś trudno się dopatrzeć śladów dawnej urody dworu i bogactwa właścicieli.

Przypuszcza się, że wybudował go w XVI wieku Jakub Sancygniowski, chorąży koronny i starosta szydłowski – od 1540 roku właściciel Chełmiec. Później dobra te należały do Tarnowskich, Kostków, Ostrogskich i wreszcie od 1619 roku do Tarłów.
Tarłowie wkrótce wybudowali pałac w Podzamczu (patrz Legenda) – i dwór w Chełmcach utracił reprezentacyjne znaczenie.

Obiekt nazywany bywa Dworem, Zborem i Kamienicą.
Pochodzenie dwóch z tych nazw jest oczywiste, natomiast określenie „Zbór” ciągle niejasne.
Sala na piętrze jednoprzestrzenna – mogła służyć do wieloosobowych zgromadzeń – ale w jakim celu zwoływanych?

Mogło być kilka powodów nazwania zborem tego obiektu.
Pierwszym powodem mogło być małżeństwo Anny Kostkówny z Aleksandrem Ostrogskim. Mąż Anny wyznawał prawosławie czyli dla tutejszej ludności był innowiercą. Można sądzić, że kapłani potępiali z ambon wszystkie wyznania niekatolickie, kładąc je do jednego wora …
Drugim powodem były wojny szwedzkie. W czasie Potopu Szwedzkiego w latach 1656-1657 stacjonowali w okolicy Szwedzi i ponieśli znaczne straty w bitwie pod Skokami.

Pięćdziesiąt lat później ziemie polskie wielokrotnie przemierzały wojska szwedzkie pod wodzą Karola XII wykorzystując polski konflikt pomiędzy zwolennikami króla Augusta II Sasa i Stanisława Leszczyńskiego („jedni do Sasa drudzy do Lasa”). Po bitwie pod Kliszowem miał tu stacjonować sam Karol XII. Opowiada się że w dworze chełmieckim mieścił się lazaret dla rannych szwedzkich muszkieterów. Jeśli tak było, to Szwedzi – wyznawcy protestantyzmu – mogli mieć tu nabożeństwa protestanckie.
Trzeci powód – to powieść Walerego Przyborowskiego „Arianie” której akcja umiejscowiona jest w dużej mierze w Chełmcach.

Jeszcze obecnie niektórzy mieszkańcy sąsiednich wsi mówią o sąsiadach z Chełmiec – „Szwedy”.
Dwór był własnością lub gościł w swoich murach wiele znamienitych osób:

1574 – wojewoda Jan Kostka ze Sztemberku, starosta gdański i przewodniczący Komisji Morskiej
1620 – z córką właścicielki Anny Ostrogskiej – Alojzą ożenił się Jan Karol Chodkiewicz – hetman wielki litewski
1650 – wojewoda Jan Aleksander Tarło, dworzanin królewski i poeta
1734 – wojewoda Jan Tarło obrońca Stanisława Leszczyńskiego pod Gdańskiem
1744 – wojewoda Adam Tarło zabity (podstępnie) w pojedynku z Kazimierzem Poniatowskim
1700-1773 Stanisław Konarski – kuzyn Tarłów, reformator oświaty
1794 – oficerowie z Hugonem Kołłątajem po klęsce Powstania Kościuszkowskiego
1830 i 1863 – oddziały powstańcze
1900-1914 Henryk Sienkiewicz
W czasie II wojny światowej – w zaciszu grubych murów ćwiczyli strzelanie partyzanci.
Zabytek niedostępny dla zwiedzających, ale z zewnątrz jest dobrze widoczny. Jest to własność prywatna, budynek okresowo użytkowany.